Mateusz Leszczyński

Biologia jest przedmiotem, który uczniowie poznają dopiero w 5. klasie Szkoły Podstawowej. Najczęściej kojarzy się on każdemu z małymi komórkami, roślinami czy dziwnymi włochatymi robakami. Prawda jest jednak taka, że biologia jest częścią tzw. edukacji przyrodniczej, czyli grupy zagadnień określonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz podstawie programowej kształcenia ogólnego w szkole podstawowej. Oznacza to, że elementy przedmiotu biologia można realizować na każdym etapie edukacji zarówno z młodszymi jak i starszymi dziećmi, a dobór form kształcenia w tym zakresie zależy tylko od nauczyciela. Z racji tego, że pracuję z uczniami z klas 4-8, chciałbym w tym artykule przybliżyć to, w jaki sposób można realizować wyznaczniki podstawy programowej z przedmiotu przyroda (dla klasy 4) i biologia (dla klas 5-8). 

Przedmiot przyroda jest realizowany po reformie systemu oświaty z 2017 roku tylko w 4. klasie (wcześniej był prowadzony w klasach 4-6 szkoły podstawowej, a następnie zastępowany
w trzyletnim gimnazjum przedmiotami biologia, geografia, fizyka i chemia). Na tych zajęciach uczniowie uczą się m.in. podstawowych metod poznawania otaczającego świata, obserwacji pogody, budowy własnego ciała, tego jak zachować zdrowie, orientacji w terenie czy charakterystyki krajobrazu najbliższej okolicy. Jestem zdania, że okres między trzecią a piątą klasą dla tak młodego człowieka jest bardzo szczególny i zajęcia te powinny być prowadzone tak, żeby nie zgasić w uczniu chęci poznawania świata. Bowiem w kolejnych latach, gdy do planu lekcji dołączą o wiele trudniejsze przedmioty jak fizyka czy chemia, taki uczeń może być do nich zniechęcony. Pracując z czwartoklasistami staram się obudzić w nich płomień zdobywania wiedzy, który mam nadzieję w kolejnych latach nauki nie przestanie płonąć.

Przedmiot biologia po reformie oświaty z 2017 roku rozpoczyna się w 5. klasie i trwa do końca szkoły podstawowej. W trakcie tych 4 lat uczniowie bogaci w wiedzę zdobytą na lekcjach przyrody wkraczają w świat nauki o organizmach żywych, gdzie poznają ich budowę, ale też nie zapominając o budowie własnego ciała czy wpływie danych organizmów na środowisko
(a w tym też człowieka).

Na zajęciach z przyrody i biologii stosuję identyczne metody dydaktyczne dostosowane do wieku ucznia oraz jego możliwości.

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TiK).

Moje lekcje są lekcjami interaktywnymi. Stawiam na nich na wykorzystywanie nowoczesnych technologii. Każda z lekcji jest opatrzona moją autorską prezentacją multimedialną, na której zamieszczam najważniejsze treści, aby jak najlepiej ułatwić moim uczniom zrozumienie omawianego materiału. W taki sposób eliminuję podręczniki na moich lekcjach. To ja jestem przewodnikiem ucznia po świecie nauki,
a podręczniki do przyrody czy biologii mogą uczniowie mieć w domu i z nich sobie powtarzać to co było omawiane na lekcji.

Bardzo lubię wykorzystywać mikroskop na moich lekcjach. Nie wyobrażam sobie uczyć
o budowie tkankowej roślin i zwierząt nie wykorzystując mikrofotografii. Mając do dyspozycji kamerę mikroskopową i tablicę interaktywną mogę uczniom pokazywać to co niewidoczne gołym okiem, a do tego pisać po wyświetlonym obrazie. Nawet bez użycia mikroskopu można tę narzędzie stosować, gdyż internet jest bogaty w liczne fotografie mikroskopowe. Dla chcącego nic trudnego, a naprawdę uczniowie lepiej zapamiętują to co zobaczą na własne oczy, a do tego przecież służy mikroskop. 🙂 Dodatkowo jeszcze większą frajdę uczniom sprawia samodzielne wykonywanie preparatów mikroskopowych (np. z liścia cebuli). 

Jednym z fajniejszych rozwiązań, które sprawdzają poziom wiedzy uczniów nie są tradycyjne kartkówki czy sprawdziany, ale testy interaktywne. Dzieci chętnie podchodzą do tablicy i za pomocą prostych zadań na ekranie dotykowym weryfikują, czy dobrze opanowali materiał. Ja wykorzystuję zadania ze strony www.learningapps.org. 

Sketchnoting

 Na moich lekcjach tradycyjny zeszyt nie istnieje. Zamiast tego każdy z uczniów ma swoją teczkę lub skoroszyt, gdzie przechowuje otrzymywane ode mnie materiały. Na lekcjach wykorzystuję graficzne karty pracy opracowane przez Panią Annę Żertkę (wydawnictwo WiR) albo takie, które sam przygotowuję dla uczniów lub w drugą stronę (dzieci bardzo chętnie sami swoje sketchnotki wykonują). Dzięki takiej formie dzieci uczą się samodzielnie tworzyć notatki i nie przepisują słowo w słowo definicji z tablicy czy podręcznika. Podstawą uczenia się jest wypracowanie nawyku samodzielnego notowania
i w moim odczuciu takie narzędzie jak sketchnoting moim uczniom ułatwia zdobycie tej umiejętności. Dodatkowo karty pracy od Pani Żertki są opatrzone bardzo ładnymi ilustracjami, które dzieci chętnie kolorują w trakcie lekcji, a to jest też przydatna umiejętność wśród uczniów. W taki sposób czarnobiała notatka po lekcji jest piękna i kolorowa. Tylko z takich się uczyć! 🙂

Doświadczenia

Biologia jest nauką empiryczną. Oznacza to, że jednym ze sposobów jej poznawania są doświadczenia. Na pierwszych lekcjach biologii uczniowie uczą się teoretycznych podstaw przeprowadzania doświadczeń, ale przy kolejnych tematach wiedza ta jest bardzo istotna, gdyż podstawa programowa narzuca przeprowadzanie doświadczeń i ich analizę przy niektórych treściach. Przykładowo temat o samożywnym odżywianiu się organizmów oprócz części poświęconej przebiegu procesu fotosyntezy zawiera część doświadczalną. Zaproponowane doświadczenie pozwala sprawdzić, czy dwutlenek węgla wpływa na intensywność fotosyntezy (PP: Uczeń planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wybranych czynników na intensywność procesu fotosyntezy.) Inne z doświadczeń ujętych w podstawie programowej to badanie fermentacji alkoholowej
u drożdży, doświadczenie wykazujące rolę składników chemicznych kości, wykrywanie składników odżywczych w produktach żywnościowych lub badanie wpływu amylazy ślinowej zawartej w ślinie na trawienie wielocukru jakim jest skrobia. Do tych doświadczeń przy realizacji działu „Genetyka” w 8. klasie przeprowadzam doświadczenie ekstrakcji DNA
z owoców (np. z truskawki). W taki sposób uczniowie mogą zobaczyć na własne oczy cząsteczki, o których się uczyli na lekcji biologii. 

Projekty

W Perpetuum Mobile elementem składowym oceny końcowej są projekty, czyli większe prace lub prezentacje realizowane przez ucznia w formie indywidualnej lub grupowej w szkole na zajęciach(Wewnątrzszkolny System Oceniania (kl. 4-8) w Niepublicznej Szkole Podstawowej Perpetuum Mobile Fundacji Kreatywnej Edukacji w Bydgoszczy). Liczba i dobór projektów w głównej mierze zależy od tematyki oraz chęci uczniów. W zdecydowanej większości uczniowie bardzo chętnie wykonują te zadania. Zwykle są one podsumowaniem jakiegoś tematu – np. w klasie 4 na przyrodzie uczniowie po przerobieniu tematu o pogodzie przez cały kolejny tydzień wypełniali tabelę obserwacji pogody, a uczniowie 7. klasy po lekcji o budowie mózgu wykonywali modele mózgu, które potem posłużyły im jako gustowne czapki.

Zajęcia terenowe

 Kiedy nastaje kwiecień i przyroda za oknem budzi się po zimowym śnie uczniowie coraz chętniej wychodzą na dwór. To doskonała okazja, żeby wykorzystać to podczas zajęć terenowych. Staram się, żeby tematyka takich lekcji była stricte związane
z omawianymi zagadnieniami. Na przyrodzie w okresie kwietniowo-majowym na lekcjach uczymy się pracy z mapą i kompasem i te umiejętności bardzo fajnie można wyćwiczyć
w terenie (np. w parku nad Kanałem Bydgoskim, z którym sąsiaduje nasza placówka). 

Wycieczki

Uczniowie bardzo lubią wycieczki. Można ten czas wykorzystać na integrację, ale również na zwiedzanie różnych ciekawych miejsc. W tym roku szkolnym klasa 4 i 5 wzięła udział w Bydgoskim Festiwalu Nauki. Uczniowie mieli możliwość zobaczyć profesjonalne laboratoria badawcze. Czwartoklasiści wzięli udział w warsztacie poświęconym badaniu czystości próbek wody, a piątoklasiści zostali zaproszeni na warsztaty o grzybach. 

Z kolei uczniowie z klasy 6 i 7 odbyli podróże do dwóch miast. W Gdyni zwiedzili słynne na całą Polskę Akwarium, a w Warszawie zwiedzili w Pałacu Kultury i Nauki wystawę anatomiczną Body Worlds & The Cycle of Life autorstwa prof. Gunthera von Hagensa. Wszystkie te wycieczki pokazują, że uczyć można się w każdym miejscu i nie musi to być jedynie sala lekcyjna.